Pali, teologu i Krishtit
Apostulli Pal është, padyshim, figura më kryesore e krishtërimit ndër të tjera edhe përsa i përket formimit të tij. Vetë apostulli Pjetër, në letrën e tij të dytë (2 Pj. 3:15-16), merr në mbështetje të argumentimit të tij shkrimet e Palit, të cilat i vendos në të njëjtin nivel në autoritet me Shkrimet e DhV. Po aty, vetë Pjetri shprehet se në letrat e Palit “disa gjëra janë të vështira për t’u kuptuar”. Në këtë deklarim Pjetri, megjithëse një ndër figurat kryesore nga të dymbëdhjetët, i cili, bashkë me Gjonin dhe Jakobin, kishte qenë më pranë Jezusit gjatë shërbesës së këtij të fundit, nuk ndjehet aspak inferior ta pranojë këtë si fakt. Por ai shprehet kështu jo për të thënë se Pali është një teoricien i komplikuar i krishtërimit, për shkak të formimit të tij intelektual (shih fjalët që Festi i drejton Palit te Vep. 26:24). Ai shkruan për gjëra “të vështira për t’u kuptuar”, sepse shkruan “sipas diturisë që iu dha”. Cfarë do të thotë kjo?
Së pari, Pjetri nuk thotë sipas “zbulimit” (gr. apokalupsis) që iu dha, por sipas “diturisë” (gr. sophia) që iu dha. Kjo do të thotë se Pjetri nuk po flet për gjëra që janë të pavarura nga aftësia e personit, por për aftësinë intelektuale të tij për të shtjelluar doktrinën e krishterë. Një deklarim i Polikarpit (një ndër Etërit Apostullor të gjysmës së parë të shek II, vdekur si martir), i cili në Letër drejtuar Filipianëve 3:2, shkruan: “Unë nuk jam i aftë të ndjek diturinë e të bekuarit dhe të lavdishmit Pal, i cili… mësoi me kujdes dhe pa mëdyshje fjalën e të vërtetës” (The Apostolic Fathers, Loeb Classical Library, Vëll. I) shkon në këtë drejtim. Për ata që sugjerojnë se dallimi mes mendësisë hebraike dhe mendësisë greke është në thelb ai mes përjetimit versus racionales (?!), duke u bazuar thjesht te përdorimi me ngjyrim negativ i termit gr. sophia te ndonjë tekst i DhR, mund të shihet se Pjetri këtu po përdor pikërisht termin gr. sophia, në ngjyrim pozitiv. Fakti që një term përdoret në një vend të caktuar me ngjyrim negativ, apo që në shqip ai term është rrënja e ndonjë fjale që ne na duket e papërshtatshme (p.sh. sophia është rrënja e fjalëve sofizëm apo sofistikim), nuk do të thotë se koncepti që ai shenjon është në cdo rast negativ.
Së dyti, Pjetri pohon se kjo dituri “iu dha [nga Perëndia]” (vetëkuptohet nga përdorimi këtu i të ashtuquajturës pësore teologjike apo pësore hyjnore, e cila përdoret për të treguar Perëndinë si subjekt i një veprimi). Kjo nuk do të thotë se iu dha në ndonjë formë mistike, sikur Pali, në një moment të caktuar, nga i paditur u bë më i dituri nga të gjithë! Shprehja nuk thotë asgjë në lidhje me mënyrën se si iu dha, por vetëm që sophia e tij, e shprehur në përmbajtjen e letrave të tij buron nga Perëndia. Prandaj, fakti që dituria e tij i është dhënë nga Perëndia nuk do të thotë se këtu “dituria” e Palit duhet parë e shkëputur nga formimin e tij teologjik i trashëguar nga judaizmi. Për të shpjeguar më qartë këtë që po themi po përdor si shembull Stefanin te Vep. 6:10. Luka na thotë se “disa nga sinagoga...” (v. 9) që debatonin me Stefanin “nuk mund t’i bënin ballë diturisë (sophia) dhe Frymës (e jo ‘frymës’ si te ABS) me të cilën fliste”. Dituria e Stefanit na paraqitet këtu si dituri Frymërore. Në fakt, Kalvini bën këtë koment: “Dituri dhe Frymë. Ne duhet t’i interpretojmë këto fjalë kështu: armiqtë e Stefanit nuk ishin të aftë t’i përballonin diturisë me të cilën Fryma e Perëndisë e kishte pajisur” (John Calvin, Acts, Crossway Classic Commentaries [Crossway Books, Wheaton Illinois, 1995]). Nga fjalimi i tij apologjetik te kap. 7, në përgjigje të akuzave ndaj tij në lidhje me Tempullin dhe Ligjin (6:11-14), ai paraqet një panoramë të marrëdhënies së Izraelit me Perëndinë gjatë gjithë historisë biblike. Mbi këtë bazë ai argumenton për tejkalimin e rolit të Tempullit si prania e Perëndisë, si dhe argumenton per Jezusin si “i Drejti” si Mesia i popullit i profetizuar nga Shkrimet e profetëve. Nga fjalët e tij mund të shohim se "dituria Frymërore" e Stefanit konsiston në një përgatitje të mirë në njohurinë e zbulimit biblik, e kombinuar me një këndvështrim të ri të tij në përputhje me rolin e veprën e Krishtit. Kjo na jep të kuptojmë se sophia hyjnore nuk është e shkëputur apo e pavarur nga njohuria apo formimi personal teologjik, por shkon bashkë me të. (Vazhdon)
Së pari, Pjetri nuk thotë sipas “zbulimit” (gr. apokalupsis) që iu dha, por sipas “diturisë” (gr. sophia) që iu dha. Kjo do të thotë se Pjetri nuk po flet për gjëra që janë të pavarura nga aftësia e personit, por për aftësinë intelektuale të tij për të shtjelluar doktrinën e krishterë. Një deklarim i Polikarpit (një ndër Etërit Apostullor të gjysmës së parë të shek II, vdekur si martir), i cili në Letër drejtuar Filipianëve 3:2, shkruan: “Unë nuk jam i aftë të ndjek diturinë e të bekuarit dhe të lavdishmit Pal, i cili… mësoi me kujdes dhe pa mëdyshje fjalën e të vërtetës” (The Apostolic Fathers, Loeb Classical Library, Vëll. I) shkon në këtë drejtim. Për ata që sugjerojnë se dallimi mes mendësisë hebraike dhe mendësisë greke është në thelb ai mes përjetimit versus racionales (?!), duke u bazuar thjesht te përdorimi me ngjyrim negativ i termit gr. sophia te ndonjë tekst i DhR, mund të shihet se Pjetri këtu po përdor pikërisht termin gr. sophia, në ngjyrim pozitiv. Fakti që një term përdoret në një vend të caktuar me ngjyrim negativ, apo që në shqip ai term është rrënja e ndonjë fjale që ne na duket e papërshtatshme (p.sh. sophia është rrënja e fjalëve sofizëm apo sofistikim), nuk do të thotë se koncepti që ai shenjon është në cdo rast negativ.
Së dyti, Pjetri pohon se kjo dituri “iu dha [nga Perëndia]” (vetëkuptohet nga përdorimi këtu i të ashtuquajturës pësore teologjike apo pësore hyjnore, e cila përdoret për të treguar Perëndinë si subjekt i një veprimi). Kjo nuk do të thotë se iu dha në ndonjë formë mistike, sikur Pali, në një moment të caktuar, nga i paditur u bë më i dituri nga të gjithë! Shprehja nuk thotë asgjë në lidhje me mënyrën se si iu dha, por vetëm që sophia e tij, e shprehur në përmbajtjen e letrave të tij buron nga Perëndia. Prandaj, fakti që dituria e tij i është dhënë nga Perëndia nuk do të thotë se këtu “dituria” e Palit duhet parë e shkëputur nga formimin e tij teologjik i trashëguar nga judaizmi. Për të shpjeguar më qartë këtë që po themi po përdor si shembull Stefanin te Vep. 6:10. Luka na thotë se “disa nga sinagoga...” (v. 9) që debatonin me Stefanin “nuk mund t’i bënin ballë diturisë (sophia) dhe Frymës (e jo ‘frymës’ si te ABS) me të cilën fliste”. Dituria e Stefanit na paraqitet këtu si dituri Frymërore. Në fakt, Kalvini bën këtë koment: “Dituri dhe Frymë. Ne duhet t’i interpretojmë këto fjalë kështu: armiqtë e Stefanit nuk ishin të aftë t’i përballonin diturisë me të cilën Fryma e Perëndisë e kishte pajisur” (John Calvin, Acts, Crossway Classic Commentaries [Crossway Books, Wheaton Illinois, 1995]). Nga fjalimi i tij apologjetik te kap. 7, në përgjigje të akuzave ndaj tij në lidhje me Tempullin dhe Ligjin (6:11-14), ai paraqet një panoramë të marrëdhënies së Izraelit me Perëndinë gjatë gjithë historisë biblike. Mbi këtë bazë ai argumenton për tejkalimin e rolit të Tempullit si prania e Perëndisë, si dhe argumenton per Jezusin si “i Drejti” si Mesia i popullit i profetizuar nga Shkrimet e profetëve. Nga fjalët e tij mund të shohim se "dituria Frymërore" e Stefanit konsiston në një përgatitje të mirë në njohurinë e zbulimit biblik, e kombinuar me një këndvështrim të ri të tij në përputhje me rolin e veprën e Krishtit. Kjo na jep të kuptojmë se sophia hyjnore nuk është e shkëputur apo e pavarur nga njohuria apo formimi personal teologjik, por shkon bashkë me të. (Vazhdon)
No comments:
Post a Comment