A është i domosdoshëm një “formim teologjik” i drejtuesit të kishës?

Rabbi Jezus
Në fund të postimit paraardhës kemi vënë në dukje se Jezusi “ishte Mësuesi (në kuptimin absolut) që, gjatë shërbesës së vet, përgatiti udhëheqës të cilët, pas largimit të tij, do të ishin të aftë të bënin dishepuj dhe t’u mësonin të gjitha gjërat që kishin marrë prej tij”. Këtu më duket e rëndësishme që të ndalemi më specifikisht për të parë këtë aspekt të shërbesës së Jezusit: mësimin dhe formimin e apostujve. Megjithëse ka shumë libra që trajtojnë shërbesën e Jezusit si Mesia i Izraelit, si Shpëtimtari i botës, apo si Profet (pa përmendur rolin e tij të tanishëm si Ndërmjetës, Kryeprift, Mbret etj.), për rolin dhe shërbesën e tij si Rabbi, për aq sa jam në dijeni, ose nuk ka literaturë që ta trajtojë specifikisht, ose ajo trajtohet kalimthi (me tëpër në Fjalorë biblik). Për vlerësimin e cështjes që po shqyrtojmë, mendoj se ky është një aspekt i rëndësishëm i shërbesë së tij (në fund të fundit, tek Ungjijtë ky është titulli me të cilin i drejtohen Jezusit më shumë se me cdo titull tjetër).
Përpara se të ndalemi specifikisht në shërbesën e Jezusit si Rabbi, është e domosdoshme të dijmë dicka në lidhje me kuptimin e termit dhe përdorimin e tij në Palestinën e kohës së Jezusit. Termi rabbi është transliterim i termit hebraik i cili përbëhet nga rab “i madh” dhe prapashtesa përemrore –i “i im”. Kështu, termi rabbi fj. për fj. do të thotë “i madhi im”, dhe përdorej si titull respekti për persona në autoritet, në kuptimet “imzot”, “mjeshtri im”. Në këtë rast, rabbi i korrespondon termit shqip “zotëri” (krs. Mat. 8:25 [kyrie = zotëri] me Mar. 4:38 [didaskale = mësues] dhe Luka 8:24 [epistata = mjeshtër]). Por, specifikisht rabbi ishte mënyra me të cilën nxënësi/dishepulli (talmid) i drejtohej mësuesit të tij (shih M. R. Wilson, “Rabbi”, The International Standard Bible Encyclopedia, botimi i rishikuar [Wm. B. Eerdmans Publishing Co., Grand Rapids, MI, 1988, 2002], vëll. 4, fq. 30; Eduard Lohse, The Theological Dictionary of the New Testament, vëll 6, fq. 961-962; H. L. Ellison, “Rabbi”, New International Dictionary of the New Testament Theology, vëll 3, fq. 115-116). Në këtë rast, rabbi ka në shqip kuptimin “mjeshtër” ose “mësues”. Në këtë kuptim përdoret kryesisht termi tek Ungjijtë, sic demonstrohet nga përkthimi që jep Gjoni 1:38, por dhe nga përdorimi në vende të ndryshme i termave gr. didaskale “mësues” dhe epistata “mjeshtër”, në vend të termit heb. rabbi (vecanërisht Luka, i cili nuk e përdor asnjëherë termin rabbi, meqenëse i drejtohet një auditori grekfolës). E njëjta gjë mund të thuhet edhe për formën aramaike rabboni (gr. rhabbounei), të përdorur 2 herë në DhR (Mar. 10:51; Gjoni 20:16).
Në periudhën e DhR, termi akoma nuk përbënte një term teknik të përdorur specifikisht për persona të autorizuar në cështje fetare, si në përdorimin e sotëm që “rabin” tregon një person të autorizuar për të mësuar dhe interpretuar Shkrimet dhe Traditën në sinagogë. Në Palestinën e shek. I, cdo person që ishte njohës i Shkrimeve dhe Traditës, dhe që ushtronte aktivitetin e mësimdhënies (vecanërisht nga radhët e skribëve dhe farisenjve) e kishte nxënës/dishepuj që e ndiqnin, mund të quhej Rabbi, qoftë nga njerëzit e qoftë (vecanërisht) nga nxënësit e tij (shih Rainer Riesner, “Teacher”, Dictionary of Jesus and the Gospels [Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1992], fq. 807; Everett Ferguson, Backgrounds of Early Christianity, botimi i dytë [Wm. B. Eerdmans Publishing Co., Grand Rapids, Michigan, 1993], fq. 538). Ky stad i përdorimit të termit mund të shihet te Mat. 23:1-7. Nga krs. i v. 2 me v. 7, shohim lidhjen mes mësimdhënies dhe titullit Rabbi. Ndërsa nga v. 7 dhe 8 (dëshira për t’u thirrur nga njerëzit “rabbi”), shohim që Rabbi nuk është akoma një term teknik për persona të autorizuar zyrtarisht. Po ashtu, sipas Gjoni 3:25-26, edhe dishepujt e Gjon pagëzorit i drejtohen këtij të fundit me titullin “rabbi” (këtu dhe në disa vende të tjera ABS e përkthen “mësues”, ndërsa në vende të tjera “rabbi”, pa asnjë arsye). Edhe personazhe të spikatura judaike të kohës, si Hilleli, Shamai apo Gamalieli (mësuesi i Palit në judaizëm, i njohur edhe si “Plaku”), thirreshin Rabbi për shkak të aktivitetit të tyre të spikatur në mësimdhënie (shih në lidhje me Gamalielin Vep. 5:34; 22:3; po ashtu Mishnah, traktati Sotah 9.15 “kur Rabban Gamalieli Plaku vdiq, lavdia e ligjit ndaloi dhe pastërtia e të përmbajturit vdiq”).
Në lidhje me marrëdhënien e mësuesit me nxënësin, Eduard Lohse, duke trajtuar përdorimin e këtij termi në judaizëm, vëren se një nxënës që kërkonte të mësonte më shumë nga Shkrimi dhe Tradita, i drejtohej një rabini të njohur dhe kërkonte të hynte në grupin e nxënësve të tij. Nëse rabini pranonte, ai bëhej një nxënës/dishepull i tij (heb. talmid; gr. mathetes). Nga kontakti i përditshëm me mësuesin, përmes mësimit të tij dhe vendimeve, nxënësi mësonte Toran dhe traditën. Nxënësi ndiqte mësuesin me bindje dhe respekt, sic demonstrohet nga fakti se i adresohej atij si “rabbi” “mësuesi im”, “mjeshtri im”. Respekti i nxënësit për mësuesin e tij bënte që nxënësi të mbetej i lidhur më mësuesin e tij për gjithë jetën, aq sa edhe kur nxënësi kishte dishepujt e vet, vazhdonte ta quante ish-mësuesin Rabbi. Në DhR mund ta shohim lidhjen e ngushtë mes mësuesit dhe nxënësit te Mat. 10:24; 17:24 ku dishepujve u drejtohen me fjalët “Përse mësuesi juaj…”. Ndërsa te Gjoni 3:26, nga mënyra se si dishepujt e informojnë Gjon pagëzorin për aktivitetin e Jezusit, mund të shohim se lidhja e nxënësit me mësuesin shkon deri në xhelozi.
Në DhR, termi gr. rhabbi është transliterim i termit heb. rabbi dhe shfaqet vetëm tek Ungjijtë (nga të cilët vetëm Luka nuk e përdor). Nga 15 rastet gjithsej, në vetëm 3 raste nuk përdoret për Jezusin. Këtu mund të përmendim edhe 2 rastet e përdorimit të termit rhabbounei (transliterim i termit aram. rabboni) për Jezusin. Këtyre duhet t’u shtojmë edhe numrin e madh të përdorimeve të termave gr. didaskalos “mësues” dhe epistates “mjeshtër”, të cilët u korrespondojnë, në të folmen e përditshme të hebrenjve, termit heb. rabbi (krs. Mat. 23:8 ku në rastin e parë kemi rabbi, ndërsa në rastin e dytë didaskalos, të përdorur paralelisht) (shih Eduard Lohse, TDNT, fq. 964). Prej këtu mund të shohim se aktiviteti i Jezusit si Rabbi/Mësues përbën një aspekt të rëndësishëm të shërbesë së tij.
Jezusit i drejtohen me titullin Rabbi jo vetëm dishepujt (shih Gjoni 1:38, 49; 4:31; Mar. 9:5; Mat. 26:25, 49), por edhe persona të tjerë (shih Gjoni 6:25; 3:2). Të njëjtën gjë mund ta themi edhe në lidhje me termin didaskalos “mësues”, të përdorur në referim të Jezusit, nga dishepujt (Mar. 4:38; 9:38; 10:35; Luka 7:40), dhe nga persona të tjerë (Mat. 8:19; 12:38; Mar. 9:17). Jezusi, jo vetëm e pranoi këtë formë adresimi nga të tijtë dhe nga të tjerët, por edhe vetë e përdor në referim të vetvetes (Mar. 14:14; Gjoni 13:13). Kjo demonstron se edhe Jezusi vetë e shihte shërbesën e tij si ajo e një rabbi/mësuesi. Por jo vetëm kaq, te Mat. 23:8 ai e identifikon vetveten si Rabbi/Mësuesi ekskluziv i dishepujve (krs. Mat. 7:26-29; 24:35). Në fakt, ndryshe nga praktika e përgjithshme e rabinëve, Jezusi nuk mësonte vetëm nxënësit e tij, por mësonte edhe turmat në vende të hapura (jo vetëm në sinagogë, sic ishte praktika) (shih Rainer Riesner, “Teacher”, fq. 808). Kjo ishte vecanësia e shërbesë së tij si rabbi. Megjithatë, këtu nuk do të ndalemi në mësimin publik të turmave, por në mësimin e dishepujve, megjithëse një ndarje e prerë mes tyre nuk mund të bëhet, sepse, në mjaft raste, mësimi i tij drejtuar dishepujve bëhet në vende publike ose në prani edhe të personave të tjerë.
Së pari, është për t’u shënuar se, në ndryshim nga praktika e kohës ku nxënësi zgjidhte mësuesin e vet, në rastin e Jezusit është ai që zgjedh të dymbëdhjetët si dishepuj (Mar. 3:13-14; Luka 6:12-16).
Së dyti, një rabin u mësonte nxënësve të tij interpretimin e Shkrimeve dhe aplikimin e Toras (Ligjit të Moisiut) në jetën e përditshme, duke iu drejtuar interpretimit të traditës (krs. Mat. 15:1-6; Mar. 7:5). Përkundër, Jezusi ofronte interpretimin e tij të Shkrimeve “unë po ju them” (Mat. 5:17-48), duke vendosur autoritetin e vet përkundër autoritetit të Traditës judaike (Mat. 7:29). Nga ky këndvështrim, Jezusi i udhëzon dishepujt që të mos thërrasin askënd tjetër mësues, sepse vetëm Ai është Mësuesi i tyre. Askush në Kishën e Krishtit nuk mund të vendoset në autoritetin e Krishtit (si psh. në katolicizëm).
Së treti, Jezusi mësoi dishepujt në lidhje me etikën, duke u dhënë udhëzime për sjelljen e tyre në mes tyre dhe ndaj të jashtëmve (Mat. 5-7).
Së katërti, Jezusi mësoi përmes fjalës dhe përmes shembullit (Gjoni 13:12-17; krs. Mat. 5:43-48 me Luka 23:33-34).
Së pesti, Jezusi u mor me trajnimin, motivimin dhe praktikimin e dishepujve si predikuesit e ardhshëm të Mbretërisë së Perëndisë, duke i dërgur të predikonin dhe shëronin (Mat. 10; Luka 10:1-12; krs Mar. 3:14). Po ashtu, në qëndrimet private me dishepujt, Jezusi u shpjegoi kuptimin e disa shëmbëlltyrave (Mat. 13:10-23, 34-52), u foli për shërbesën e tij si Mesia, e u zbuloi vuajtjet dhe ringjalljen e tij (Mar. 8:27-32; 10:35-45; Luka 9:18-22; 18:31-34; Gjoni kap. 13-16). “Në këtë mënyrë, të dymbëdhjetët u bënë transmetues të kualifikuar të mësimit të Jezusit pas ndodhisë së pashkës (Vep. 1:21-26; 2:42; 6:4)” (Rainer Riesner, “Teacher”, fq. 809).
E gjithë kjo paraqitje shumë e përgjithshme e shërbesës së Jezusit si Rabbi i dishepujve e tij, na demonstron se Jezusi, gjatë shërbesës së tij rreth 3 vjecare, u mor në mënyrë të vecantë me mësimin dhe formimin e njerëzve që do të ishin të përgatitur në shpalljen e Mbretërisë së Perëndisë dhe në formimin e kishës që do të lindej pas largimit të tij. Luka na jep një pamje të mrekullueshme të gjithë kësaj, kur na transmeton fjalët që Jezusi ua drejton dishepujve pas ringjalljes së tij (Luka 24:44-49). Tani që Jezusi do të largohej prej tyre, mjfton që t’u kujtojë dishepujve se gjithë c’ka ndodhur ishte në përputhje me mësimin që u kishte dhënë gjatë shërbesë së tij në interpretimin e Shkrimeve të Shenjta. Jezusi nuk u jep një mësim të ri që ata nuk e kishin marrë më përpara, kur ai kishte qenë me ta. As nuk u thotë se disa gjëra kishin mbetur pa u mësuar për shkak të ekzekutimit të tij. Ajo që ata kishin nevojë ishte vetëm që Jezusi t’u hapte mendjen për t’i kuptuar Shkrimet nën dritën e përmbushjes së tyre në personin e Tij dhe të merrnin fuqi nga Fryma e Shenjtë për të qenë dëshmitarët e Tij në botë (jo vetëm të gjërave që kishin parë, por edhe të gjërave që kishin mësuar, shih Vep. 4:18-20).

Si aplikim për ne sot mund të themi se: të qenët i aftë për të drejtuar kishën nuk ka të bëjë thjesht e vetëm me besimin se Fryma e Shenjtë udhëheq për të predikuar e mësuar sic duhet, pavarësisht nga përpjekjet tona për t’u formuar në një njohje të vazhdueshme sistematike të Shkrimit të Shenjtë dhe doktrinës së krishterë. Po të ishte gjithcka e lidhur vetëm me praninë e Frymës së Shenjtë, Jezusit do t’i mjaftonte që t’u premtonte dishepujve ardhjen e Frymës së Shenjtë. Ndoshta, pas idesë se i gjithë formimi i drejtuesit varet te prania e Frymës së Shenjtë, qëndron një keqkuptim i veprimtarisë dhe rolit të Frymës së Shenjtë në shërbesën e drejtuesit. Po ashtu, vendosja apo emërimi i drejtuesve të rinj, nga ana e misionarëve apo e drejtuesve që duan të ripërtërijnë udhqëheqjen e kishës lokale, nuk duhet bërë pa u angazhuar më parë në formimin dhe mësimim e tyre, për t’i aftësuar në përmbushjen e kësaj shërbese fisnike.