Përmbushe shërbesën e drejtuesit!

Në Letrën e dytë që Pali ia drejton Timoteut (e cila është përcaktuar edhe si “testamenti shpirtëror” i Palit), ai i jep porositë e fundit dishepullit dhe bashkëpunëtorit të tij të ngushtë në veprën e ungjillizimit dhe themelimit të kishave.
Ndër të tjera, Pali i jep disa porosi që kanë të bëjnë me shërbesën e Timoteut dhe që synojnë “përmbushjen e shërbesës” (4:1-5). Të njëjtën thirrje Pali ia drejton edhe Arkipit te Kol. 4:17, megjithëse në këtë rast thirrja është më e fortë dhe më e drejtpërdrejtë: “Ki kujdes shërbesën që more në Zotin, që ta plotësosh/ përmbushësh”. Në rastin e Arkipit, për ne nuk është e mundur të dimë se cfarë kishte parasysh specifikisht Pali, por shtjellimi që bën në letrën drejtuar Timoteut na ndihmon për të kuptuar domethënien e thirrjes së tij.
Si do ta përmbushë Timoteu shërbesën e tij? Në c’ka konsiston shërbesa e Timoteut? Të dyja pyetjet janë të pandara nga njëra-tjetra, sepse duke e këshilluar Timoteun se cfarë duhet të bëjë, Pali synon ta këshillojë sesi ta përmbushë shërbesën e tij.
Shërbesa e Tiomoteut ka të bëjë specifikisht me predikimin në kishë (megjithëse edhe një punë personale nuk është për t’u përjashtuar). Kjo shihet nga paralajmërimi i vgj. 3-4 ku flitet për “doktrinë” dhe “mësues”.
Subjekt i predikimit të tij duhet të jetë “fjala”. Termi logos i përdorur këtu më nyje shquese (ho logos) është një shkurtim nga Pali për “fjalën e Perëndisë” të zbuluar në Shkrimin e shenjtë (3:16-17), por edhe mesazhi i krishterë në përgjithësi (krs. 1 Thes. 1:6; 2 Tim. 2:9). Kjo thirrje vendos mbi drejtuesin detyrën e vazhdueshme për të njohur sa më thellë Shkrimin dhe për ta interpretuar atë sa më saktësisht. Është e papranueshme për rolin e tij që drejtuesi i kishës të mjaftohet më një njohje jo të thellë të Shkrimit e të doktrinës së krishterë. E po ashtu është e papranueshme të mjaftohet me predikime “të lehta” të përgatitura pa mund, pa u angazhuar asnjëherë në një mësim sistematik të cështjeve kardinale të krishtërimit. Kjo thirrje dhe përgjegjësi bëhet edhe më urgjente nën dritën e vgj. 3-4.
Predikimi nuk duhet të jetë i kushtëzuar nga parapëlqimet e dëgjuesve. Këtu, shprehja “këmbëngul në kohë të përshtatshme e të papërshtatshme” (fjalë për fjalë “ngul këmbë në kohë të mirë e në kohë të papërshtatshme”) i referohet gjendjes së dëgjuesve e jo Timoteut, sic mund të shihet nga përdorimi edhe te v. 3 i termit “kohë” (Shih I. Howard Marshall, A Critical and Exegetical Commentary on the Pastoral Epistles, fq. 800; George W. Knight, The Pastoral Epistles, The New International Greek Testament Commentary, fq. 453). Ka gjëra apo subjekte të cilat disa besimtarë nuk preferojnë t’i dëgjojnë. Drejtuesi që mbi vlerësimin e dëgjuesve vendos vlerësimin e Zotërisë së tij, nuk do të bëjë kompromis duke shmangur probleme apo tema që dëgjuesit nuk janë të gatshëm t’i pranojnë. Shembuj të tillë ka mjaft sot te telepredikuesit.
Përmes 3 foljeve të tjera në urdhërore, Pali i kërkon Timoteut që të angazhohet në “bindje, qortim dhe këshillim”. Puna e drejtuesit nuk merr fund me shpalljen e fjalës; bindja për mëkat apo gabim, qortimi për të dhe këshillimi për rrugën e drejtë duhet ta ndjekin atë, sipas rastit. Kjo është, në fund të fundit, në përputhje me vetë funksionin e Shkrimit që Pali ka shprehur pak më sipër te 3:16.
Përcaktimi se si duhen bërë këto 3 veprime është shumë i rëndësishëm. Ato duhen bërë “me çdo durim dhe doktrinë”. “Me çdo durim” tregon qëndrimin që duhet të mbajë Timoteu. Drejtuesi duhet të bindet në mendjen e vet se dëgjuesit nuk do të jenë gjithmonë të gatshëm t’i vënë në jetë fjalët e tij. Kjo s’duhet ta shkurajojë aq sa ai të mpaket në autoritetin e vet (krs. Titi 2:15); as ta bëjë atë të padurueshëm me të tjerët dhe autoritarist. “Me [çdo] doktrinë” tregon përmbajtjen 3 veprimeve. Kjo do të thotë se drejtuesi duhet të jetë një njohës i gjithë doktrinës së krishterë biblike, kjo është ajo që e bën një drejtues të aftë për shërbesën e tij (krs. Titi 1:9). Nëse ai nuk është i formuar teologjikisht, ai do të jetë i prirur të jetë promovues i ideve të tij apo i të tjerëve (sigurisht gjithmonë të veshura me një vel njohurie biblike) e jo i doktrinës së shëndoshë biblike të transmetuar historikisht.
Arsyeja pse Timoteu duhet t’i kushtohet udhëzimeve të v. 2 është perspektiva në të ardhmen që njerëzit do të kërkojnë të dëgjojnë predikime sipas parapëlqimeve të veta (vgj. 3-4). Thelbi i arsyetimit të Palit këtu është që drejtuesi duhet të angazhohet në mësimin e vazhdueshëm të komunitetit, jo vetëm duke parë problemet e momentit, por edhe perspektivën e ardhshme të komunitetit, që shtrihet jo vetëm te brezi aktual i besimtarëve, por edhe te brezi (apo brezat) që do vijnë. Problemi i drejtuesve, në jo pak raste, është se predikimi dhe mësimdhënia nuk synojnë të ardhmen e kishës, por vetëm të tashmen. Por Pali nuk thotë se duhet pritur koha kur pjestarët e kishës (në tekstin gr. nuk gjendet termi për “njerëzit”, sic e jep LIM. Nga konteksti është e qartë se flitet për pjesëtarët e kishës e jo për njerëzit në përgjithësi) të jenë të pakënaqur me mësimin e shëndoshë, por që tani duhen formuar për kohët e vështira që mund të vijnë në të ardhmen e afërt apo të largët.
Motivi për angazhimin e palodhur të Timoteut në shërbesën e drejtuesit, me të gjitha detyrat dhe përgjegjësitë që mbart, jepet nga Pali në v. 1. Krishti, si gjykatës i të gjithë njerëzve, do të gjykojë edhe shërbesën e drejtuesit të kishës, nëse është bërë sic duhet (dmth në përputhje me udhëzimet e v. 2). Prej këtij motivi merr kuptim thirrja e Palit në v. 5 që, si drejtues, Timoteu duhet të jetë “esëll në cdo gjë” (jo naiv e sylesh përballë ideve e mësimeve që synojnë të promovohen në kishë si të krishtera apo sjelljeve që nuk pasqyrojnë besimin e krishterë), “të durojë vuajtjet” që sjell një shërbesë e tillë (jo për t’u tërhequr përballë tyre apo për t’i shmangur), “të bëjë punën e ungjilltarit”, dhe (në thelb) “ta përmbushë plotësisht shërbesën”. Sic shprehet George Knight “urdhërimi i katërt… funksionon si një thirrje përmbledhëse që përfshin urdhërimet pararendëse dhe cdo aspekt tjetër të shërbesës së Timoteut” (vep. cit., fq. 457).
Një thirrje për të përmbushur shërbesën presupozon mundësinë që një drejtues kishe të mos e përmbushë shërbesën që ia ka besuar Zoti. Sigurisht, arsyet për mospërmbushjen e shërbesës mund të jenë të shumta; mund të jetë paaftësia për një shërbesë të tillë, neglizhenca e detyrave dhe përgjegjësive që ajo mbart, vetëkënaqësia aq sa të mos kërkosh të bësh më shumë e më mirë. Megjithatë, cdo drejtues duhet të jetë plotësisht i bindur në mendjen e vet se Zoti do t’i kërkojë llogari për mënyrën se si e ka kryer detyrën që i është caktuar.

Kthim në dashurinë e parë (pjesa II)

Megjithatë, Krishti i thotë “por kam dicka kundër teje: dashurinë tënde, të parën, e le” (v. 4). Në pamje të parë ky qortim është shokues, sepse po të mos kishim këtë qortim, do të thonim se kjo kishë ka një dashuri të fortë për Zotin. Cfarë ka atëherë që nuk po funksionon si duhet në këtë kishë aq sa Krishti t’i paralajmërojë ashpër në v. 5? Për këtë nevojitet të dijmë kuptimin e ndërtimit “dashuri e parë”.
Mbiemri protos “i/e parë” përdoret në 3 kuptime kryesore:
1. për të treguar parësi në sekuencë, qoftë gjërash, personash ose ngjarjesh (Heb. 10:9; Mat. 22:25-26; Zb. 4:7; 2 Tim. 4:16). Në këtë rast dicka e dytë apo e tretë duhet pritur ose nënkuptuar.
2. për të treguar parësi në kohë. Në këtë rast përcakton dicka si “të hershme” ose “fillimore” (Fil. 1:5; Zb. 2:5; 2 Pj. 2:20). Në ndonjë rast ky kuptim përfshin edhe të parin (Zb. 20:5-6).
3. për të treguar parësi në rëndësi. Në këtë rast përcakton dicka si “më e rëndësishme” ose “kryesore” (Mat. 20:27; Luka 15:22; 1 Kor. 15:3).

Në tekstin që po shqyrtojmë “dashuria e parë” nuk mund t’i referohet kuptimit të parë “parësi në sekuencë”, sepse në këtë rast do të nënkuptohej një “dashuri e dytë” dhe kuptimi do të ishte qw ata janw larguar nga Perëndia për t’iu drejtuar dikujt tjetër!!
Kuptimi i dytë (“parësi në kohë”) është i mundur, sic sugjerohet nga shprehja “bëj veprat e para” (v. 5) d.m.th. “bëj veprat e fillimit”. Në këtë rast Krishti po u flet për dashurinë që kishin në fillim. Por në këtë rast mbetet e papërcaktuar përmbajtja e “dashurisë së parë”. Me një fjalë, cfarë është “dashuria e parë” të cilën ata e kanë lënë?
Kuptimi i tretë (“parësi në rëndësi”) është më i mundshëm, sepse në këtë rast Krishti po përcakton përmbajtjen apo karakterin e dashurisë. Patjetër që në qortimin e Krishtit implikohet edhe koha e fillimit, por shqetësimi i Krishtit nuk është kthimi te dashuria e parë si kohë, por kthimi te dashuria e parë si përmbajtje. Prandaj, kuptimi i fjalëve të Krishtit është “dashurinë tënde, atë më të rëndësishmen, e le”. Kjo e përjashton tundimin tonë për të parë te “dashuria e parë” një referim për djenjat e zjarrta të fillimit, si dashuria pasionante e të dashuruarve që shuhet me kalimin e viteve në martesë. Në fund të fundit, përvoja dhe pjekuria, megjithëse nuk arrin të mbajë gjallë emocionet e fillimit, ruan përmbajtjen e asaj që është dashuria. Pastaj, thirrja e Krishtit në v. 5 është për një kthim te veprat konkrete të fillimit si shprehje e përmbajtjes së kësaj dashurie e jo te ndjenjat e fillimit. Po ashtu edhe kuptimi “dashuri intensive” si zell është për t’u përjashtuar, sepse, sic shprehet D. A. Carson në librin Love in Hard Places, “kur intensiteti i dashurisë për Perëndinë shuhet, zakonisht ne shohim lindjen e apatisë dhe mungesën e zellit. Ndërsa kjo kishë vlerësohet për besnikërinë e saj, zellin, këmbënguljen dhe madje frymën e dallimit.” (fq. 183).
Çfarë do të thotë atëherë “dashurinë tënde, atë më të rëndësishmen, e le”?
Mënyra e duhur është duke iu drejtuar përsëri përdorimit të mbiemrit protos “i/e parë” në kontekstin e mësimit të Jezusit. Te Mar. 12:28-34, ku protos “i/e parë” do të thotë “më i rëndësishëm”, Jezusi deklaron se ta duash Perëndinë me gjithë qenien tënde, dhe ta duash tjetrin prosi vetveten janë urdhërimet kryesore dhe të pandashëm nga njëri-tjetri. Dashuria për Perëndinë dhe dashuria për tjetrin janë një e të pandashme; dështimi i njërës është edhe dështim i tjetrës dhe anasjelltas. Në këtë drejtim shkon edhe vetë Gjoni në letrat e tij. Në to ai e vendos theksin te fakti se dashuria e Perëndisë dhe dashuria për tjetrin janë të pandashme, aq sa dështimi në dashurinë për tjetrin është dështim në dashurinë për Perëndinë (1 Gjon. 2:3-11; 3:11-24; 4:7-21).
Mbi këtë bazë, qortimi i Krishtit “dashurinë tënde, atë më të rëndësishmen, e le” do të thotë: “dashuria për Zotin e shprehur në dashurinë për njëri-tjetrin është shuar”. Megjithëse nuk mund ta dijmë me saktësi cfarë po ndodhte konkretisht, nga aq sa shohim këtu, kisha e Efesit ishte kthyer thjesht në një kishë doktrine dhe aktiviteti në shërbesë, por pa jetë të shëndoshë komunitare. Por nuk është ky lloji i kishës që kërkon Krishti. Kisha nuk është vetëm vendi i doktrinës së shëndoshë dhe veprimtarisë, por edhe (dhe së pari) vendi i marrëdhënieve të karakterizuara nga dashuria reciproke. Ne mund të jemi të gatshëm të mbrojmë me cdo kusht bindjet tona dhe doktrinën e shëndoshë, por nëse nuk respektojmë njëri-tjetrin, nëse nuk jemi të gatshëm të kërkojmë falje dhe të falim sinqerisht, nëse vetvetja jonë qëndron mbi të mirën e tjetrit dhe interesin e komunitetit, dashuria ka avulluar. Doktrina dhe besnikëria në shërbesë janë skeleti i kishës, ato që e mbajnë në këmbë atë, por dashuria e sinqertë për njëri-tjetrin janë muskujt dhe ligamentet që i japin formë trupit dhe e vënë në lëvizje. Pa muskujt dhe ligamentet e dashurisë, skeleti i doktrinës është vetëm një fantazëm pa jetë e formë.
Në fakt, kaq i rëndësishëm është ky aspekt (dashuria për Zotin e shprehur në dashurinë për njëri-tjetrin) saqë Krishti i bën thirrje të ndërgjegjësohet “se nga ke rënë dhe pendohu” (v. 5a). Ndajfolja pothen “nga” do të thotë “nga c’vend”, “nga ku”, por në përdorimin figurativ (si këtu) do të thotë “kujtohu nga c’gjendje e lartë ke rënë” (NET; BDAG 1).
Në rast mospendimi, Krishti e paralajmëron kishën se “do të vij së shpejti te ti dhe do ta luaj shandanin tënd nga vendi i vet, nëse nuk pendohesh” (v. 5b). Shprehja “do ta luaj shandanin tënd nga vendi i vet” do të thotë “do ta fshij ekzistencën tënde si kishë”. Ky është një ndëshkim shumë i ashpër. Por vini re, Krishti është i gatshëm ta fshijë këtë kishë nga harta e Tij, megjithëse ata lodhen në shërbesë dhe janë besnikë ndaj doktrinës së Tij! Kjo duhet të na bëjë të mendohemi mirë. Krishti nuk është i kënaqur vetëm me doktrinën dhe shërbimin, por kërkon atë që është më e rëndësishme: dashurinë e krishterë.
Si aplikim për ne. Çfarë po bëjmë ne pas gati 17 vjetësh? A e duam Zotin me gjithë qenien tonë? Çfarë jemi të gatshëm të sakrifikojmë nga vetvetja për këtë? A e duam sinqerisht njëri-tjetrin, apo interesi ynë personal dhe i familjes përcakton cdo sjellje dhe qëndrim? Mos ndoshta egoizmi ynë po na shtyn ndoshta gjithnjë e më shumë drejt arrogancës, mungesës së respektit, mosvlerësimit të këshillave të drejtuesve, kërkimit me cdo kusht të së drejtës sonë. Mos ndoshta gjithnjë e më shumë po i fshihemi njëri-tjetrit, sepse s’ka c’u duhet të tjerëve se cfarë bëj unë! Kjo nuk do të na cojë shumë larg.
Sidoqoftë, gjithsecili do të përgjigjet për qëndrimin e vet, prandaj dhe thirrja e v. 7 është personale. Ajo synon të inkurajojë ata që pranojnë qortimin dhe pendohen. Me shumë vështirësi duhet të përpiqemi të qëndrojmë deri në fund në dashurinë për Zotin dhe për njëri-tjetrin, sepse vetëm “kujt fiton do t’i jap të hajë nga pema e jetës, që është në mes të parajsës së Perëndisë”. Vëllezër! Kohët janë të vështira dhe ato bëhen gjithnjë e më të vështira, megjithatë thirrja që na drejtohet neve është të qëndrojmë deri në fund (Mat. 24:12-13).

Kthim në dashurinë e parë

Pavarësisht nëse pranojmë apo jo interpretimin që letrat drejtuar 7 kishave, te Zb. 2-3, u referohen disa periudhave historike të kishës, padyshim letrat u referohen më së pari situatave konkrete specifike të këtyre kishave. Si të tilla, këto letra, ashtu si letrat e tjera në DhR që u drejtohen situatave specifike të kishave, përmbajnë parime të rëndësishme për jetën tonë sot.
Megjithatë, e vecanta është se këto letra, ndryshe nga letrat e Palit apo letrat e Gjonit, janë të diktuara drejtpërdrejt nga Krishti. Ai vetë, si Zoti i kishës, u dërgon letra në të cilat bën një vlerësim të gjendjes së tyre. Si do të ishte për ne po ta dinim se Krishti vetë na dërgon një letër ku vlerëson kishën tonë? Do të ishte një gëzim i madh të dëgjonim drejtpërdrejt prej gojës së tij një vlerësim pozitiv, por, nga ana tjetër, do të ishte një hidhërim i madh të dëgjonim një vlerësim negativ. Nëse ne do ta dëshironim një gjë të tillë, pse të mos jetë letra drejtuar kishës në Efes (Zb. 2:1-7), letra që ai do të donte të na dërgonte (ose ndoshta na dërgon) sot ne?

Efesi, jo vetëm që ishte kryeqendra romake e provincës së Azisë (si qyteti-por kryesor hyrës në Azi), por është ndër qytetet kryesore edhe përsa i përket viteve të para të krishtërimit. Për herë të parë Pali vizitoi Efesin në udhëtimin e II misionar (Vep. 18:19-28). Ndërsa në udhëtimin e III misionar, ndenji aty rreth tre vjet duke mësuar në sinagogë dhe në shkollën e Tiranit (Vep. 19:1, 8-10, 18-20; 20:31). Ai pati aty një veprimtari shumë të frytshme, megjithëse mes shumë vështirësive (1 Kor. 16:8-9). Kësaj kishe Pali i drejton edhe një letër, megjithëse ka gjasa që ajo që ne njohim si “letra dërguar Efesianëve” të jetë një letër qarkore që përfshinte edhe kisha të tjera përreth. Në udhëtimin e tij të fundit drejt Jeruzalemit, Pali kërkon dhe zhvillon një takim të vecantë me pleqtë e Efesit (Vep. 20:17), ndoshta sepse e vlerësonte një kishë kyc për kishat e tjera në rajon. Më vonë (ndoshta rreth 10 vjet më vonë), Pali dërgon Timoteun në Efes për të rregulluar probleme që kishin të bënin me ndalimin e disave që jepnin një mësim jo në përputhje me doktrinën e shëndoshë (1 Tim. 1:3-4), por edhe për të rregulluar cështje të pleqësisë, ndoshta për të zëvendësuar disa prej tyre (3:1-14).
Gjithashtu, qyteti i Efesit dhe, vecanërisht, kisha në Efes, ka qenë vendi ku shërbeu në vitet e fundit të jetës së tij dhe ku vdiq apostulli Gjon, sipas traditës që transmeton Eusebi në Historia Ecclesiastica:
“Ndërkohë apostujt e shenjtë dhe dishepujt e Shpëtimtarit tonë u shpërndanë nëpër gjithë botën… Gjoni [u zgjodh] për Azinë ku qëndroi deri në fund të jetës së tij në Efes.” (III.1).

Eusebi citon gjithashtu Ireneun i cili, në librin e tij Kundër Herezive, shkruan:
“Kisha e Efesit u themelua nga Pali, dhe Gjoni ndenji atje deri në kohën e Trajanit. Kështu, ajo është një dëshmitare e vërtetë e asaj që mësuan apostujt” (III.23).

Ky fakt e bën më interesant dhe kuptimplotë për Gjonin, vlerësimin e Krishtit për kishën e Efesit.

Krishti i prezantohet kishës së Efesit si “ai që mban në të djathtën e tij shtatë yjet dhe që ecën në mes të shtatë shandanëve” (v. 1). Nga shpjegimi i 7 yjeve dhe 7 shandanëve (1:20), kuptimi i këtij preznatimi është që Krishti ka nën kontroll kishën e Tij dhe që Ai shqyrton, vlerëson dhe heton kishën.
Në vgj. 2-3, 6 Krishti deklaron se njeh cdo gjë që ndodh në kishë. Deklarimi “unë njoh/di…” përdoret nga Krishti në të 7 letrat nga të cilat në 5 ka kuptim pozitiv (2:9, 13, 19; 3:8) dhe në 2 ka kuptim negativ (3:1, 15). Në kuptimin pozitiv (si në letrën drejtuar efesianëve) ky deklarim synon të inkurajojë besimtarët që të jenë të qëndrueshëm në jetën e tyre të krishterë, sepse s’ka asnjë mundim që heqin për mbarëvajtjen e kishës, asnjë vuajtje për hir të Krishtit, asnjë lodhje në shërbesën e Zotit që Ai nuk e di dhe nuk e mban në konsideratë. Krishti e njeh gjendjen tënde. Ai nuk të ka braktisur.

Vlerësimi pozitiv i Krishtit për kishën e Efesit ka të bëjë me punën dhe mundin në shërbesën e Ungjillit (v. 2a), me qëndrimin në doktrinën e shëndoshë, duke mos toleruar persona, ide e mësime, që nuk janë në përputhje me mësimin e krishterë (vgj. 2b, 6), me durimin përballë vështirësive të ndryshme (v. 3). Në këtë kohë kanë kaluar rreth 40 vjet që nga themelimi i kishës, megjithatë kisha e Efesit vazhdon të jetë një kishë e qëndrueshme në mësimin dhe praktikën apostullore. Rreth 15 apo 20 vjet më vonë, Injaci i Antiokisë, një ndër etërit e kishës, do t’i shkruante kishës së Efesit duke e vlerësuar përsëri për të njëjtën qëndrueshmëri në mësimin e shëndoshë.
“… ju të gjithë jetoni sipas të vërtetës dhe asnjë herezi nuk gjendet mes jush. Madje ju nuk dëgjoni askënd, përvec nëse flet në lidhje me Jezus Krishtin në të vërtetën… Kam dëgjuar se disa të ardhur me doktrinë të keqe kanë qëndruar te ju, por ju nuk i lejuat ta mbillnin atë ndër ju dhe mbyllët veshët me qëllim që ju të mos merrnit atë që ata mbollën” (Injaci, Letër drejtuar Efesianëve 6:2; 9:1).
Padyshim kjo është dëshmia më domethënëse e punës së mirë jo vetëm të Palit e Gjonit, por edhe të Prishilës e Akuilës, Timoteut, Oneziforit, Tikikut, e bashkë me ta të pleqve të Efesit dhe besimtarëve të brezit të parë. Çfarë do të ndodhë me kishën tonë pas 30 apo 40 vjetëve? Çfarë do të jenë fëmijët tanë pas nesh? A po angazhohemi me të gjitha forcat si kishë dhe si familje për të përgatitur një brez të krishterë të shëndoshë?
Po ne vetë, a vazhdojmë të jemi të qëndrueshëm në shërbimin ndaj Zotit? Apo përpiqemi të qëndrojmë në mësimin e shëndoshë pa iu nënshtruar legalizmit, por edhe pa i hapur dyert liberalizmit, sidomos në cështje të etikës dhe moralit? A po angazhohemi si drejtues në formimin e besimtarëve, apo puna jonë mjaftohet me veprimtari rastësore pa asnjë vizion për gjendjen e kishës pas disa viteve?

(vazhdon)

A është i domosdoshëm një “formim teologjik” i drejtuesit të kishës?

Pali, sophos architekton
Megjithatë, është e natyrshme të pyesim, pse duhej që Palit t’i jepej një dituri e tillë sa të ishte apostulli kryesor i krishtërimit e jo Pjetrit, apo një prej apostujve të tjerë? Pikërisht sepse ata kishin ndenjur me Jezusin gjatë shërbesës së tij tokësore, a nuk duhej të ishte ndonjëri prej tyre më i përshtatshëm se Pali? Fakti që Palit iu dha hiri nga Perëndia që “si arkitekt i ditur” (gr. sophos architekton) të hidhte themelin e kishës (1 Kor. 3:10), nuk do të thotë se formimi i tij i trashëguar nga judaizmi ishte i parëndësishëm për këtë rol të tij. Përkundrazi, ai formim ishte baza që ai të ishte Pali që ne njohim.
Në këtë përfundim ne arrijmë duke njohur personin e Palit përpara kthimit të tij në krishtërim. Këto të dhëna na i jep në mënyrë autobiografike vetë Pali te Fil. 3:4-6; Gal. 1:13-14 dhe në mbrotje të tij te Vep. 22:3. Prej këtyre të dhënave mund të kuptojmë se Sauli, përpara se të ishte Pali apostulli i Krishtit, nuk ishte një jude me formim të zakonshëm, as mesatar, por një jude i formuar plotësisht në besimin hebraik dhe traditën judaike. Deklarimi i tij “... rritur në këtë qytet [Jeruzalem], edukuar te këmbët e Gamalielit sipas përpikmërisë së ligjit të etërve” (Vep. 22:3; përkthimi është i imi, bazuar në pikësimin e The Greek Neë Testament, UBS4. Ndërsa ABS e përkthen nisur nga pikësimi i Textus Receptus) synon t’u thotë judenjve të mbledhur se ai kishte përqafuar krishtërimin jo sepse ishte i paditur në besimin hebraik të DhV dhe në traditën judaike. Jo aspak! Ai kishte marrë formimin më të lartë teologjik të kohës nga rabini më i mirënjohur dhe i respektuar i judaizmit (shih Vep. 5:34-40 ku Luka e paraqet Gamalielin si një person pozitiv në mes të anëtarëve ekstremistë të Sinedrit). Në fakt, Gamalieli citohet shpesh te Mishnah, dhe në traditën e vonë judaike vlerësohet si një ndër figurat më kryesore të judaizmit.
Sic kemi paraqitur në një postim të mëparshëm, në këtë nivel të shkollimit (që sot do t’i korrespondonte arsimit universitar) studentët mësonin interpretimin e teksteve të DhV përmes metodave të ekzegjezës të përcaktuara nga Hilleli (ndoshta i ati ose gjyshi i Gamalielit), si dhe mënyrën e aplikimit të Ligjeve të Moisiut në jetën e përditshme. Ky formim pati peshën e vet të pazëvendësueshme në shërbesën e mëvonshme të Palit si mësues i teologjisë së krishterë. Studiuesi i respektuar ungjillor F. F. Bruce, në librin e tij Paul: Apostle of the Heart Set Free (Wm. B. Eerdmans Publishing Co., Grand Rapids, Michigan, 1999), të cilësuar si “kulmi i një jete të tërë në studimin e Palit”, shkruan: “Padyshim, në shumë cështje, përfshi p. sh. shpresën e ringjalljes dhe teknikat e ekzegjezës biblike, ndoshta Pali qe një nxënës i aftë dhe një ndjekës besnik i mësuesit të tij” (fq. 51). Ndërsa William R. Stegner, duke u shprehur në mënyrë më specifike, shkruan: “Një farë njohurie në lidhje me edukimin formal të Palit arrihet duke vlerësuar aftësitë e tij ekzegjetike në një pjesë si Rom. 9:6-29 ku Pali përdor Shkrimet hebraike, teknikat midrashike dhe traditat ekzegjetike të kohës së tij.” (“Jew, Paul The”, Dictionary of Paul and His Letters, [InterVarsity Press, Downers Grove Ill.; Leicester, England, 1993], fq. 505). Më poshtë, në artikullin e tij, Stegner ndalet duke analizuar konkretisht perdorimin e këtyre teknikave dhe metodën e interpretimit të DhV në disa tekste të Palit dhe duke i krahasuar me të dhënat nga literatura rabinike e kohës. Në fund shkruan: “Mënyra se si Pali përdor Shkrimin, teknikat midrashike dhe traditat ekzegjetike bashkëkohore te Rom. 9:6-29, prodhuan një kompozim tepër të sofistikuar. Ky nuk mund të ketë qenë produkt i një mendjeje të paformuar. Nëse ai nuk ka qenë trajnuar nga Gamalieli, atëherë ai është mësuar nga një tjetër mjeshtër jude. Sidoqoftë, është e qartë që Pali mori një edukim formal në judaizmin e kohës së tij”. (po aty, fq. 506). Kjo nuk e minimizon as e nënvleftëson veprimtarinë e Frymës së Shenjtë në jetën dhe veprimtarinë e Palit si apostull. Aspak! Por që veprimtaria e Frymës së Shenjtë nuk zëvendësoi formimin e mëparshëm të Palit me një formim të ri, por i dha një këndvështrim të ri gjithckaje që ai kishte mësuar më përpara, nën dritën e identifikimit të Jezusit nazarenas si Mesia (Krishti) dhe i veprës së këtij të fundit përmes vdekjes dhe ringjalljes. Nga ky këndvështrim Pali deklaron se “Por, po ju vë në dijeni, o vëllezër, se ungjilli që është shpallur nga unë, nuk është sipas njeriu, sepse unë nuk e kam marrë as e kam mësuar nga ndonjë njeri, por nëpërmjet zbulese të Jezus Krishtit” (Gal. 1:11-12).
Kur Pali u deklaron qoftë judenjve e qoftë besimtarëve në Filipi se për nga zelli dhe bindjet mbetej një farise (Vep. 23:6; Fil. 3:5), kjo është dëshmia më e fortë se Pali nuk hodhi poshtë cdo gjë që kishte marrë nga formimi i tij i mëparshëm, duke nisur gjithcka nga fillimi. (Si parantezë: si të krishterë të mësuar t’i shohim farisenjtë vetëm si persona negativë [kjo edhe për faktin se nuk kemi studiuar cafarë ishte fariseizmi, cilat ishin të mirat dhe të këqiat e tij], mund të na habisë fakti se Pali e konsideron veten një farise!). Por, mbas vegimit të Jezusit të ringjallur në rrugën e Damaskut, Pali kishte nevojë të reflektonte mbi cdo gjë që kishte mësuar nën dritën e faktit që Jezusi ishte Mesia i kryqëzuar dhe i ringjallur. Në këtë drejtim shkon dëshmia e tij te Gal. 1:15-18. Në lidhje me këtë F. F. Bruce shkruan: “Pali nuk u ishte borxhli për elementët bazë të teologjisë së tij dishepujve në Damask, as dishepujve në ndonjë vend tjetër. Në lidhje me këtë pretendimi i tij për ungjillin që ai predikonte mund të pranohet më mëdyshje: ‘unë nuk e kam marrë as e kam mësuar nga ndonjë njeri, por nëpërmjet zbulese të Jezus Krishtit’ (Gal. 1:12). Patjetër, ai nuk i erdhi në gjithë plotësinë e vet përnjëherësh, por, ashtu si Pali e sheh, ai i gjithi implikohej në zbulimin e rrugës për Damask. Ishje kjo [ngjarje] që i dha një perspektivë të re të gjithë përvojës dhe formimit të tij të mëparshëm” (në vep. cit., fq. 80).
Në përfundim, kjo panoramë shumë e shkurtër e rolit të formimit teologjik të Palit në shërbesën e tij të mëvonshme si apostulli më i lartë i krishtërimit, si dhe ajo që kemi thënë në postimet e mëparshme në lidhje me formimin e apostujve të tjerë, na demonstron se formimi intelektual teologjik i drejtuesve të kishës shqiptare (por dhe më gjërë) është i nevojshëm (në mos i domosdoshëm) për kryerjen e shërbesës së udhëheqësit të kishës së Zotit. Madje, për ne, që përpara kthimit tonë në krishtin (ndryshe nga Pali dhe apostujt e tjerë) nuk kemi patur asnjë njohuri në lidhje me Biblën, interpretimin e saj dhe teologjinë e krishterë në përgjithësi, aq më e domosdoshme është nevoja që, përpara se të marrim (apo japim) një rol të tillë udhëheqjeje dhe mësimdhënieje, të pajisemi më formimin e duhur biblik e teologjik. Pretendimi se me vetëm një njohuri të përgjithshme vetjake nga leximi personal i Biblës apo librave devocional, Fryma e Shenjtë mund të na bëjë të aftë për të drejtuar sic duhet kishën e Zotit, pa synuar një formim teologjik më të lartë (qoftë përmes institucioneve arsimore të krishtera [kur është e mundur] apo përmes një angazhimi të vazhdueshëm në kërkimin dhe leximin e literaturës së duhur të krishterë), nuk ka asnjë mbështetje biblike, nuk ka asnjë mbështetje nga historia e kishës, dhe është një keqkuptim i dëmshëm i veprimtarisë dhe i rolit të Frymës së Shenjtë në shërbesën e drejtuesit.
Sa për mbyllje, disa shembuj nga historia e kishës mund të na motivojnë në këtë drejtim. Sipas Charles Ludwig, Spërxhën (Spurgeon) i quajtur edhe “princi i predikuesve”, kur vdiq kishte një librari me 12.000 libra. Ai mund të kishte patur edhe më shumë, por mijëra të tjerë i kishte falur, sidomos kolegjeve të krishterë. Ai shpesh mund të citonte pjesë të tëra prej tyre. Ndërsa duke predikuar për 2 Tim. 4:13, Spërxhën thotë: “A mund ta merrni me mend?! Pali kishte shkuar dhe ardhur në Parajsë. Ai shkroi pjesën më të madhe të DhR. Ai kishte parë Zotin. E megjithatë, ai ka nevojë për libra” (në Nelson’s Complete Book of Stories, Illustartions & Quotes). J. Oswald Sanders, në librin e tij bestseller (që cdo drejtues shqiptar duhet ta lexojë) Spiritual Leadership (Moody Press, Chicago, 1994, botimi i dytë i rishikuar) i kushton një kapitull të tërë nevojës së udhëheqësit për leximin e librave. Ndër shembujt e shumtë, në fq. 102 ai tregon se John Wesley u kërkonte shërbestarëve të rinj të kishave metodiste që ose t’i kushtoheshin leximit ose të largoheshin nga shërbesa.
Përballë këyre fakteve, është e trishtueshme të shohësh që në kishat shqiptare vlerësohet aq pak leximi (mjafton të marrësh një informacion të thjeshtë në libraritë e krishtera në Tiranë), apo të shohësh pastorë e drejtues që ose mjaftohen me pak libra devocionalë të cilët, pavarësisht vlerës së tyre për cdo të krishterë, nuk u japin asgjë për shërbesën e tyre ose (më e keqja) nuk lexojnë asgjë. Është e trishtueshme të shohësh patorë e drejtues që predikojnë apo interpretojnë tekste biblike pa njohur parimet elementare të interpretimit të biblës, vetëm me bindjen se Fryma e Shenjtë do t’i drejtojë në cfarëdo që të thonë, a thua se Fryma e Shenjtë është ndonjë fuqi magjike që mund ta përdorë kushdo pa u lodhur! Eshtë e vërtetë se një shkollë biblike nuk të bën pastor e drejtues, por kjo nuk e hedh poshtë faktin se pastor e drejtues nuk bëhesh as thjesht duke e dëshiruar atë! “Liderët janë lexues dhe lexuesit janë lider” (Anonim) (në Nelson’s Complete Book of Stories, Illustartions & Quotes).

A është i domosdoshëm një “formim teologjik” i drejtuesit të kishës?

Pali, teologu i Krishtit

Apostulli Pal është, padyshim, figura më kryesore e krishtërimit ndër të tjera edhe përsa i përket formimit të tij. Vetë apostulli Pjetër, në letrën e tij të dytë (2 Pj. 3:15-16), merr në mbështetje të argumentimit të tij shkrimet e Palit, të cilat i vendos në të njëjtin nivel në autoritet me Shkrimet e DhV. Po aty, vetë Pjetri shprehet se në letrat e Palit “disa gjëra janë të vështira për t’u kuptuar”. Në këtë deklarim Pjetri, megjithëse një ndër figurat kryesore nga të dymbëdhjetët, i cili, bashkë me Gjonin dhe Jakobin, kishte qenë më pranë Jezusit gjatë shërbesës së këtij të fundit, nuk ndjehet aspak inferior ta pranojë këtë si fakt. Por ai shprehet kështu jo për të thënë se Pali është një teoricien i komplikuar i krishtërimit, për shkak të formimit të tij intelektual (shih fjalët që Festi i drejton Palit te Vep. 26:24). Ai shkruan për gjëra “të vështira për t’u kuptuar”, sepse shkruan “sipas diturisë që iu dha”. Cfarë do të thotë kjo?
Së pari, Pjetri nuk thotë sipas “zbulimit” (gr. apokalupsis) që iu dha, por sipas “diturisë” (gr. sophia) që iu dha. Kjo do të thotë se Pjetri nuk po flet për gjëra që janë të pavarura nga aftësia e personit, por për aftësinë intelektuale të tij për të shtjelluar doktrinën e krishterë. Një deklarim i Polikarpit (një ndër Etërit Apostullor të gjysmës së parë të shek II, vdekur si martir), i cili në Letër drejtuar Filipianëve 3:2, shkruan: “Unë nuk jam i aftë të ndjek diturinë e të bekuarit dhe të lavdishmit Pal, i cili… mësoi me kujdes dhe pa mëdyshje fjalën e të vërtetës” (The Apostolic Fathers, Loeb Classical Library, Vëll. I) shkon në këtë drejtim. Për ata që sugjerojnë se dallimi mes mendësisë hebraike dhe mendësisë greke është në thelb ai mes përjetimit versus racionales (?!), duke u bazuar thjesht te përdorimi me ngjyrim negativ i termit gr. sophia te ndonjë tekst i DhR, mund të shihet se Pjetri këtu po përdor pikërisht termin gr. sophia, në ngjyrim pozitiv. Fakti që një term përdoret në një vend të caktuar me ngjyrim negativ, apo që në shqip ai term është rrënja e ndonjë fjale që ne na duket e papërshtatshme (p.sh. sophia është rrënja e fjalëve sofizëm apo sofistikim), nuk do të thotë se koncepti që ai shenjon është në cdo rast negativ.
Së dyti, Pjetri pohon se kjo dituri “iu dha [nga Perëndia]” (vetëkuptohet nga përdorimi këtu i të ashtuquajturës pësore teologjike apo pësore hyjnore, e cila përdoret për të treguar Perëndinë si subjekt i një veprimi). Kjo nuk do të thotë se iu dha në ndonjë formë mistike, sikur Pali, në një moment të caktuar, nga i paditur u bë më i dituri nga të gjithë! Shprehja nuk thotë asgjë në lidhje me mënyrën se si iu dha, por vetëm që sophia e tij, e shprehur në përmbajtjen e letrave të tij buron nga Perëndia. Prandaj, fakti që dituria e tij i është dhënë nga Perëndia nuk do të thotë se këtu “dituria” e Palit duhet parë e shkëputur nga formimin e tij teologjik i trashëguar nga judaizmi. Për të shpjeguar më qartë këtë që po themi po përdor si shembull Stefanin te Vep. 6:10. Luka na thotë se “disa nga sinagoga...” (v. 9) që debatonin me Stefanin “nuk mund t’i bënin ballë diturisë (sophia) dhe Frymës (e jo ‘frymës’ si te ABS) me të cilën fliste”. Dituria e Stefanit na paraqitet këtu si dituri Frymërore. Në fakt, Kalvini bën këtë koment: “Dituri dhe Frymë. Ne duhet t’i interpretojmë këto fjalë kështu: armiqtë e Stefanit nuk ishin të aftë t’i përballonin diturisë me të cilën Fryma e Perëndisë e kishte pajisur” (John Calvin, Acts, Crossway Classic Commentaries [Crossway Books, Wheaton Illinois, 1995]). Nga fjalimi i tij apologjetik te kap. 7, në përgjigje të akuzave ndaj tij në lidhje me Tempullin dhe Ligjin (6:11-14), ai paraqet një panoramë të marrëdhënies së Izraelit me Perëndinë gjatë gjithë historisë biblike. Mbi këtë bazë ai argumenton për tejkalimin e rolit të Tempullit si prania e Perëndisë, si dhe argumenton per Jezusin si “i Drejti” si Mesia i popullit i profetizuar nga Shkrimet e profetëve. Nga fjalët e tij mund të shohim se "dituria Frymërore" e Stefanit konsiston në një përgatitje të mirë në njohurinë e zbulimit biblik, e kombinuar me një këndvështrim të ri të tij në përputhje me rolin e veprën e Krishtit. Kjo na jep të kuptojmë se sophia hyjnore nuk është e shkëputur apo e pavarur nga njohuria apo formimi personal teologjik, por shkon bashkë me të. (Vazhdon)